De Spaanse banken hebben het zwaar te verduren. De rechtbanken vellen het ene na het andere vonnis waar ze korte metten maken met een aantal clausules in de voorwaarden van geldleningen die worden zekergesteld met een recht van hypotheek. De banken zullen diep in de buidel moeten tasten om hun cliënten terug te betalen. Veel mensen zullen geen medelijden met de banken hebben, en veel meer mensen juichen deze trend toe, maar ik vraag me af waar het allemaal toe zal leiden.
Het begon met de boeterente. Na enkele uitspraken van lagere rechters greep de wetgever in en introduceerde in 2013 een wettelijk maximum van drie keer de wettelijke rente. In 2015 echter deed het Europese Hof uitspraak over deze wettelijke regeling en oordeelde dat clausules die aan dit wettelijk maximum voldoen, niet per definitie geoorloofd zijn. Eind 2015 oordeelde de Spaanse Hoge Raad op grond van deze uitspraak dat een clausule waarbij de boeterente wordt vastgesteld op drie keer de wettelijke rente betiteld moet worden als “misbruik”. In juni 2016 voegde de Spaanse Hoge Raad hieraan toe dat een boeterente van 2% op de geldende rentevoet als limiet heeft te gelden.

MISBRUIK

Een andere beruchte clausule die door de Spaanse Hoge Raad in 2013 als “misbruik” werd betiteld, is de zogenaamde bodemclausule. De meeste hypotheekleningen hebben een variabele rente, die verbonden is aan de Euribor of een andere index. De bodemclausule permitteert de bank om een minimale rente te vorderen, een bodemrente, waarmee de functie van de index wordt geannuleerd als deze te ver zakt. Met andere woorden, deze clausules gaven de banken het recht op een minimale rente, die in de regel lag tussen de 2,5 en 4,5 procent. Aangezien de Euribor en andere indexen bijzonder laag is geweest in de afgelopen jaren, hebben veel cliënten op grond van die bodemclausule een hogere rente betaald dan de index aangaf. De Hoge Raad deed deze bodemclausules af als misbruik, maar toch werden de Spaanse banken in bescherming genomen. Cliënten hadden het recht op teruggave van teveel betaalde rente, maar dit recht werd beperkt in de tijd. Er werd geen terugwerkende kracht toegekend aan deze uitspraak. In december 2016 heeft het Europese Hof deze limiet op de terugwerkende kracht vernietigd. De banken moeten alle teveel ontvangen rente terugbetalen. Er wordt geschat dat de Spaanse banken als gevolg van deze uitspraak ongeveer 7,6 miljard euro moeten terugbetalen aan hun cliënten.

Hier houdt het niet mee op. Het is bekend dat de waarde van woningen zodanig is gezakt, dat bij executie van de hypotheek en veiling van de woning, de opbrengst bij lange na niet voldoende is om de uitstaande hypotheekschuld te voldoen. Er blijft een restschuld over waar de cliënt aansprakelijk voor is. Banken achtervolgen vervolgens hun cliënten tot in lengte der dagen voor deze restschuld. Ook daar lijkt het begin van het eind zijn intree te hebben gedaan. Op 7 december 2016 heeft een rechter in Barcelona geoordeeld dat de persoonlijke aansprakelijkheid voor betaling van de hypotheeklening betiteld moet worden als “misbruik”. Het gevolg van deze uitspraak is dat de bank, vanaf het moment waarop de hypotheeklening langer dan 3 maanden niet wordt betaald, niet verder mag gaan in de executie dan enkel de veiling van de woning, en de restschuld als verlies zal moeten afschrijven.

Het is goed natuurlijk dat de consument wordt beschermd tegen de machtige banken, maar aan de andere kant moet de eigen verantwoordelijkheid van de consument niet gebagatelliseerd worden. Het is toch vanzelfsprekend dat je een schuld volledig aflost en dat je boetes betaalt als de verplichtingen niet worden nagekomen? Aan een kant vraag ik me af, als de Spaanse Banken zo hard worden afgestraft door met consumenten in zee te gaan, of ze in de toekomst nog leningen zullen verstrekken. In die situatie zou het kopen van een woning moeilijk, zo niet onmogelijk kunnen worden. Het zou voor juist de mensen die een bank hard nodig hebben weleens een omgekeerd effect kunnen hebben. Aan de andere kant vraag ik me af of het wel zo goed is om telkens maar opnieuw een boodschap in de maatschappij te sturen dat je als consument geen enkele eigen verantwoordelijkheid hebt. Tenslotte mag ik daar wel aan toevoegen dat de bank een onderneming blijft, en per saldo dus zal streven om deze verliezen te compenseren met winsten op ander vlak. Uiteindelijk zijn het dus de cliënten die de rekening betalen van hun eigen succes…en cliënt van een bank zijn we allemaal.

19 januari 2017

mr. R.B.C. (Roeland) van Passel